روزي که سليمان ميرزا، سوسياليست قديمي ايران درگذشت که گفت: تا مردم باسواد و آگاه نشوند حقوق برابر خود را نخواهند شناخت

سليمان ميرزا اسكندري سوسياليست قديمي وطن و نخستين دبير اول حزب توده ايران كه قبلا يك بار وزير فرهنگ (در كابينه اي كه ژنرال رضاخان پهلوي نخست وزير آن بود) و در چند دوره هم نماينده مجلس بود 17 ديماه سال 1322 (ششم ژانویه 1944) در تهران درگذشت. سليمان ميرزا كه با برادر و عمويش از اعضاي «انجمن آدميت» بودند از دسامبر 1907 «انجمن حق» را در تهران برپايه عقايد سوسيال دمكراسي تاسيس كرد و در مجلس دوم رئيس فراكسيون حزب دمكراتيك ايران بود كه بعدا تمايلات افراطي به خود گرفت و به دفاع از عقايد مزدك ايراني و ماركس آلماني پرداخت و حزب سوسياليست ايران را تاسيس كرد. درحقیقت فعالیت های او بود که باعث شد رضاشاه پهلوی به ريشه كني كمونست ها دست بزند و ....
     پس از حذف شدن رضا شاه در سال 1320، سليمان ميرزا اسكندري در نطق معروف خود خواهان سوسياليستي شدن تدريجي ايران شده و گفته بود كه سوسياليستي كردن كشورهاي اسلامي آسانتر است زيرا كه مالكيت در اسلام محدود، و بهره پول و رفتار سرمايه داري (فرمول عرضه و تقاضا و به زبان ديگر اجحاف و كم فروشي و هرگونه ظلم و تعدي از اين دست) مذموم است. وي در اين نطق در عين حال گفته بود که تا مردم باسواد و آگاه نشوند و به داشتن حقوق مساوي در استفاده از منابع و امكانات وطن خود پي نبرند و ندانند که توسط شماري کم، از همنوعان استثمار مي شوند و دولتهايشان حامي همين عده کم هستند؛ «سوسياليسم»، حقوق بشر، عدالت و «دمكراسي واقعي» را نخواهند شناخت و براي نيل به اين هدف ها مبارزه نخواهند کرد. وي گفته بود كه «آزادي» به مفهوم واقعي آن نمي تواند بدون تساوي اقتصادي نسبي و از ميان رفتن طبقات اجتماعي (عدالت اقتصادي ـ اجتماعي) تحقق يابد.

     «سليمان ميرزا» كه هفتم مهرماه 1320 (29 سپتامبر 1941) دبير اولي حزب توده ايران را پذرفت در همين نطق كه ترجمه آن در دائرةالمعارف جنبش هاي سوسياليستي آمده است، وجود «نشريات خوب» را عامل مهم آگاه سازي و رشد فرهنگي ـ سياسي مردم خوانده و گفته بود که به همين دليل است که مخالفان حقوق توده ها و نيز دولتهاي استعماري همه کوشش خود را بکار مي برند که ملل تضعيف و استثمار شده روزنامه و مجله خوب وجود نداشته باشند که بايد با آن و با ايجاد امپراتوري هاي خبر و كمپاني هاي بزرگ انتشار روزنامه (رسانه هاي متعلق به آنها) مبارزه و دست آنها رو شود تا مردم (توده ها) به هدفهاي آنها و حقايق مربوط به ايجادشان پي ببرند.
     وي در اين نطق تاکيد کرده بود که به تشخيص او، يكي از مسائل ايرانيان اين است كه علاقه به خواندن كتاب را از دست داده اند كه وزارت فرهنگ (دولت) اگر بخواهد هموطنان روشن شوند و فريب تحريكات بيگانگان و فرومايگان داخلي را نخورند بايد روشي در پيش گيرد تا مردم ما هم به کتابخواني عادت کنند و امر تاليف مورد حمايت دولت قرار گيرد و كتابخانه هاي عمومي صد برابر و شبانه روزي شوند.
    «نوربرتو بوبیو» فیلسوف و تاریخدان معاصر ایتالیا که یک لیبرال سوسیالیست بود و در ژانویه سال 2004 در 94 سالگی فوت شد در پی فروپاشی شوروی و تعدیل سیاست های کمونیست های ایتالیا، از نظرات سلیمان میرزا تجلیل کرده و گفته بود که اگر سوسیالیسم برپایه روش ها و اندرزهای سلیمان میرزا پیاده شده بود نه بشریت گام به انحطاط هرچه بیشتر می گذارد و نه آن فرضیه شکست می خورد و امید توده ها نقش برآب می شد.
    بايد دانست كه نخستين حزب كمونيستي ايران در سال 1299 (1920 ميلادي) و سه سال پس از انقلاب بلشويكي روسيه در بندر انزلي (گيلان) تاسيس و آغازبكار كرده بود.